• Odrzucanie spadku w imieniu małoletnich dzieci przez rodziców. 

Do daty wprowadzenia zmian w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci było skomplikowanym, dwuetapowym postępowaniem, zgodnie z którym w pierwszej kolejności rodzice musieli wystąpić do Sądu Rodzinnego o wyrażenie zgody  przez Sąd na dokonanie czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu w postaci odrzucenia spadku a następnie dopiero dochodziło do odrzucenia spadku.

Obecnie po nowelizacji, która weszła w dniu 15 listopada 2023 r.  odrzuceni spadku przynajmniej w niektórych sytuacjach będzie łatwiejsze. Wystarczające będzie, iż rodzic złoży oświadczenie przed notariuszem lub w sądzie, bez uprzedniej zgody sądu opiekuńczego. Będzie to możliwe pod warunkiem, że dziecko zostało powołane do spadku na skutek wcześniejszego odrzucenia spadku przez innego rodzica, a drugi rodzic wyrazi zgodę na dokonanie ww. czynności. Wynika to z brzmienia art. 101 §4 krio, który został dodany nowelizacją. Dokładne brzmienie artykułu jest takie :  Jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 6401 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, sądu spadku – jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. W braku porozumienia rodziców stosuje się przepis § 3. Natomiast nadal będzie wymagana zgoda Sądu na odrzucenie spadku m.in. w przypadku kiedy rodzice są pozbawieni władzy a dzieckiem zajmuje się opiekun prawny. 

Bardzo ważną zmianą jest to, iż po nowelizacji o zgodę należy wystąpić nie do Sądu Opiekuńczego a Sądu spadku – czyli sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. 

• Niegodność dziedziczenia:

Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;

4)  uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;

5)  uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Przesłanki  zawarte  w punkcie 4 i 5 zostały dodane nowelizacją  z dnia USTAWA z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie w dniu 15 listopada 2023 r. Zmianę należy uznać za idącą w dobrym kierunku. Zaliczenie osób uporczywie uchwalających się  od obowiązków alimentacyjnych bądź sprawowania władzy i pieczy rodzicielskiej ma to znaczenie w przypadku dziedziczenia przez rodziców po dzieciach, w przypadkach w których rodzic nie wykonywał ciążących na nich obowiązków. 

III.  Umowa o odrzucenie spadku

Do dnia 15 listopada 2023 r art. 1048 kc miał brzmienie: spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Obecnie po nowelizacji przepis brzmi :

Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

• 2. 

Zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części.

• 3. 

Zrzeczenie się dziedziczenia na korzyść innej osoby uważa się w razie wątpliwości za zrzeczenie się pod warunkiem, że ta osoba będzie dziedziczy

Zostały dodane dwa nowe paragrafy, można dokonać zrzeczenia się ograniczonego do zachowku w całości lub w części. Wcześniej można było zrzec się spadku przy dziedziczeniu ustawowym a obecnie ustawodawca daje możliwość zrzeczenia się również zachowku w części i całości;

• Zmiany w kręgu spadkobierców ustawowych

Ustawodawca wprowadził zmiany w kręgu spadkobierców ustawowych, ograniczając przy tym dziedziczenie dalszych zstępnych takich zstępni rodzeństwa dziadków. 

1. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych.

• 2.  

 Jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.

• 21.  

 Jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.

• 3.  

 W braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

• Termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku:

Termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wynosi 6 miesięcy od daty w którym spadkodawca dowiedział się o dacie  swojego powołania do spadku. 

Ustawodawca doprecyzował, iż złożenie wniosku do Sądu przed upływem 6 miesięcznego terminu jest wystarczające dla zachowania terminu.  Nie jest to zmiana w sensie proceduralnym bowiem zgodnie z przepisami KPC złożenie pisma do sądu  lub nadanie w placówce pocztowej  nawet w ostatnim dniu terminu oznacza jego zachowanie.

 Obecnie przepis brzmi : Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

• 11.  

 Do zachowania terminu, o którym mowa w § 1, wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.

• 12.  

 Jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.